Ligjeratë e mbajtur në Universitetin e Mitrovicës, Fakulteti Juridik: “Nga lufta përmes paqes bazuar në dokumentacionin tim” – 25.04.2023. nga Josef Martinsen
Ligjërata (universitare) – Prishtinë, prill 2023
Përshëndetje, unë quhem Josef Martinsen, prania ime këtu është falë Institutit Shkencor Kosovaro – Suedez.
Do ta filloj këtë prezantim duke ju treguar për punën që kam bërë në Ballkan për mbi nëntëmbëdhjetë vjet, 1999 – 2018, pesëmbëdhjetë vjet në Kosovë dhe pesë vjet në Serbi. Kam përjetuar rezultatet e mizorive ndaj të cilave askush nuk duhet të ishte ekspozuar në pragun e mijëvjeçarit të ri. Shpresoj se brezi i ri në Serbi dhe Kosovë do të shohë mundësinë unike që kanë për të ndikuar në shoqërinë e tyre dhe për t’u larguar nga mënyra e zakonshme e të menduarit dhe e veprimit Ballkanik. Mund ta shpreh mendimin tim kështu sepse e kam përjetuar personalisht në Kosovë dhe Serbi këtë mënyrë të zakonshme të të menduarit dhe të vepruarit, e përfaqësuar nga këto karakteristika: mungesa e të drejtave të barabarta ndërmjet gjinive, komunikimi, negocimi, mirëkuptimi i njëri-tjetrit dhe kompromisi për të krijuar besim dhe paqe për njerëzit.
Historia na tregon se çdo brez, pavarësisht nga vendi, do të ketë një mundësi për të ndikuar në rrugën e tyre të ardhshme në mënyrë vendimtare. Tani, ju takon juve ta realizoni atë në brezin tuaj.
Fig 1
Nuk kisha asnjë sfond që do të tregonte ndonjë talent për të shkruar libra dhe për të bërë një film dokumentar për krimet e luftës në Kosovë në moshën 58 vjeçare afër pensionit. Jam shkolluar në ushtri në Norvegji, kam punuar 17 vjet atje dhe kam lënë ushtrinë me gradën major. Punova si menaxher operacional për 6 vjet në industrinë e letrës dhe furnizimit të zyrave. Më pas 3 vjet si konsulent i pavarur që punon për bizneset e bankave private në kuadër të logjistikës. Në vitin 1988 u punësova nga Banka Qendrore e Norvegjisë si Ndihmës Shefi i Divizionit, duke punuar pesë vjet duke u marrë me çështjet ndërbankare dhe katër vjet me planifikimin e emergjencës për Bankën Qendrore, mori pension të parakohshëm në mars 1998.
Në verën e vitit 1999 u punësova nga UNHCR dhe NKN (Ndihma e Kishes Norvegjeze) për të pastruar puset e ujit në Kosovë nga trupat e njerëzve mbi 8 muaj, deri në mars 2000. Nga viti 2001 deri në 2005 kam dokumentuar dhe shkruar librin e parë për vrasjet e puseve, dhe më pas nga viti 2006 deri në Në vitin 2010 u realizua libri i dytë dhe filmi. Aty e rrëfej historinë se si 10600 civilë, gra, fëmijë dhe burra u vranë dhe u gjetën në 400 varreza masive në mbarë Kosovën. Ata ishin qëlluar rastësisht, duke filluar nga janari 1998 deri në qershor 1999 nga ushtria, policia dhe milicia civile serbe.
Nga viti 2013 deri në vitin 2018 kam qëndruar në Beograd dhe kam informuar njerëzit në Serbi për atë që kishte ndodhur në Kosovë në vitet 1998-99. Qeveria në Serbi nuk i informoi qytetarët e saj për atë që ndodhi, ata shmangën përmendjen e gjuetisë së njerëzve në Kosovë që u drejtua nga liderët jugosllavë dhe serbë në periudhën nga janari 1998 deri në qershor 1999.
Fillova nismën “Komisioni i së Vërtetës Serbi-Kosovë”, ndërsa isha në Beograd, për të informuar opinionin për atë që ndodhi në Kosovë.
Fig 2
Kam shpenzuar shumë vite duke studiuar atë që ka ndodhur dhe duke bërë hulumtime rreth rasteve të krimeve të luftës të kryera në Kosovë dhe Serbi. Katërqind varre masive iu raportuan Këshillit të Sigurimit të OKB-së në nëntor 1999 nga Kryeprokurorja Karla Del Ponte në Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (GjND).
Ajo që përjetova dhe dëshmova personalisht gjatë tetë muajve të punës sime për NCA dhe UNHCR (Komisioneri i Lartë i Kombeve të Bashkuara për Refugjatët), dhe në vitet në vijim duke dokumentuar krimet e luftës, ishte fjalë për fjalë e tmerrshme. Kjo është arsyeja pse krimet e kryera duhet të dokumentohen dhe ndiqen penalisht dhe kështu të bëhen pjesë e historisë suaj. Më vjen keq për faktin se brezat e rinj dinë vetëm disa fakte të asaj që ka ndodhur në Kosovë gjatë viteve 1998-99.
Po mendoja… Si mund të ndodhte diçka e tillë në prag të një mijëvjeçari të ri në zemër të Evropës?
Pasi detyra ime me UNHCR/NKN përfundoi në mars 2000, fillova në vitin 2006 me një iniciativë personale për shkak të miqve që më kërkuan të shkruaj një libër tjetër. E vetmja gjë që mund të mendoja ishte dokumentimi i sfondit të atyre katërqind varreve masive që përmbanin mijëra civilë. Asnjë autoritet zyrtar, duke përfshirë Misionin e Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK) apo autoritetet lokale në detyrë apo historianët apo shkrimtarët në atë kohë nuk kishte ndërmarrë ndonjë iniciativë për të dokumentuar rrethanat rreth varrezave masive dhe ngjarjet që çuan në krimet e luftës që ndodhën. mbi tetëmbëdhjetë muaj nga janari 1998 deri në qershor 1999.
Para se të filloja projektin e librit, nëntor 2006, lidhur me 400 varrezat masive, kontaktova me Drejtorin në Institutin e Historisë Dr. Jusuf Bajraktari dhe drejtori i Arkivit të Kosovës, Dr. Jusuf Osmani dhe i kërkoi këshilla për projektin tim të librit. Për habinë time më thanë se duhet të filloj sa më shpejt përndryshe provat mund të humbasin, sepse kishin kaluar shtatë vjet pas luftës. Ata më thanë se UNMIK-u dhe autoritetet lokale në atë kohë i kishin ndaluar të vepronin në këtë rast dhe në raste të tjera, pasi që nuk kishte burime të ndara për departamentet e tyre. Unë kërkova një rekomandim me shkrim për projektin tim të librit të cilin ata e lëshuan, shihni më poshtë:
Fig 3
Me këtë dokument mund të kisha qasje te OJQ-të dhe UNMIK-u dhe të kërkoj dokumentacion dhe të dhëna të nevojshme për projektin tim të librit. Burimet e të dhënave që përdora ishin:
Fig 4
1 = Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq – Prishtinë (ICRC)
2 = Gjykata Ndërkombëtare e Krimeve për ish-Jugosllavinë – Hagë (GjND)
3 = Zyra për Persona të Zhdukur dhe Mjekësi Ligjore/UNMIK/EULEX – Prishtinë (ZPZhML)
4 = Qendra për të Drejtën Humanitare – Beograd (FDH)
5 = Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE)
Në pjesën bibliografike të librit tim “Çfarë ndodhi në Kosovë 1998-99”, do të gjeni referenca për dëshmitë e serbëve dhe shqiptarëve që morën pjesë në mizoritë ose personalisht ishin dëshmitarë të asaj që ndodhi:
– Disa nga këto dëshmi janë të regjistruara në librin “Podujeva 1999, Përtej Dyshimit të Arsyeshëm” të botuar nga Qendra për të Drejtën Humanitare, e cila dokumenton detajet e rastit të krimeve të luftës në Podujevë që ndodhë më 28 mars 1999 (faqe 5-201). Libri i referohet proceseve gjyqësore pesëvjeçare, dënimeve dhe vendimeve që flasin për një nga njësitë rezervë të Ministrisë së Brendshme serbe të quajtur “Akrepat”, i cili ishte përgjegjës për vrasjen e më shumë se pesëmbëdhjetë civilëve – fëmijëve, grave dhe burrave – në oborrin e një shtëpie. Anëtarët e “Akrepave” u rrëfyen për këto mizori.
– Svetlana Djordjevic, një vozitëse taksie 1995-99 në Fushë Kosovë shkroi në vitin 2003 “Dëshmia e Kosovës” (ISBN 86-8299-43-0) duke treguar për përvojat e saj të mizorive të kryera nga forcat policore serbe. Për shkak të persekutimit dhe ngacmimeve në Serbi, ajo mori azil në Norvegji.
– Në artikullin “Mbulimi i Kosovës në Serbi: Kush i fshehu trupat?” (Botuar në investigimin e BIRN-it, 23 prill 2015) autorja Marija Ristic shkruan se zyrtarët dhe policët e Beogradit që morën qindra kufoma të shqiptarëve të vrarë nga Kosova në Serbi dhe i fshehën në varreza masive nuk janë ndjekur kurrë penalisht në vendin e tyre.
– Fadil Muqolli, nga fshati Poklek i Vjetër, humbi të gjithë familjen e tij – gruan, fëmijët, nënën, babanë dhe vëllezërit e motrat – gjithsej katërmbëdhjetë persona, të cilët u masakruan në mesin e pesëdhjetë e dy të vrarëve dhe të djegur në një shtëpi të vetme. Në një intervistë Fadili më tha se ishte i gatshëm t’i falte autorët me kusht që autoritetet serbe të pranonin mizoritë e kryera nga forcat e tyre. Rajoni, tha ai, nuk do të shërohej kurrë psikologjikisht nëse qeveritë e përfshira nuk e kuptonin domosdoshmërinë e njohjes. Gjermania njohu dhe pranoi mizoritë e nazistëve gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe kjo i hapi rrugën normalizimit.
Situata aktuale tani në prill 2023, 24-25 vjet pas këtyre ngjarjeve, ende nuk është aty ku duhet. Tensioni që ka mizotëruar në njëqind vjetët e fundit ka qenë një lloj Nyje Gordiane. Megjithatë, ka një moment në historinë e çdo kombi kur një brez i ri me ide të reja del në skenë, duke ndryshuar drejtimin dhe fatin e një vendi.
Ndoshta ju jeni brezi që do të ndryshoni të ardhmen e kombit tuaj?
Pjesa e fundit e ligjëratës time
Është shumë e çuditshme se si ka kaluar koha për mua që nga viti 2010 kur kam paraqitur dokumentimin tim për krimet e luftës. Edhe për të gjithë të tjerët koha ka fluturuar qartë, përveç për gratë e përdhunuara gjatë luftës në Kosovë, veçanërisht për 423 gratë e para të dhunuara që gjetën guximin të nënshkruajnë një dokument, kur UNMIK-u dhe autoritetet lokale e kërkuan atë, për to koha pothuajse ka ngecur. UNMIK-u dhe autoritetet e reja politike shqiptare në vitin 1999 kishin nevojë për dëshmi të dokumentuara të abuzimeve kundër civilëve të kryera nga serbët në Kosovë në vitet 1998-99. Grupi prej 423 grave të përdhunuara nënshkruan dhe iu premtua mbrojtje, mbështetje dhe ndihmë në mjedisin lokal kur u shpërngulën nga shtëpitë e tyre, por ndihma nuk erdhi kurrë! Që nga viti 2010, pas takimit tim të parë me disa nga gratë e dhunuara, kuptova se puna ime në Kosovë nuk mund të përfundojë ende. Një faqe e re nuk mund të hapet në jetën e këtyre grave pa mbushur më parë hapësirën boshe që u krijua. Liderët politikë nuk mund të vazhdojnë në jetë me detyra të tjera derisa të përmbushen premtimet e dhëna. Prej vitesh i kam dërguar letra kryeministrave të mëparshëm dhe atij aktual për 423 femra viktima të luftës, për të kompensuar mungesën e mbështetjes që u premtua, por asgjë nuk realizua.
Fig 11
Tre libra janë shkruar që nga viti 2003 nga shkrimtare femra vendase, pyes veten se sa politikanë i kanë lexuar librat?
– Histori Tmerri 1998-1999 e Sanije Gashit (2010)
– Rrefime Tronditëse, (Femrat e Dhunura Gjatë Luftës së Kosovës) Luljeta Selimi (2003)
– Pa Apologji nga F. Ramosaj (2005), Botuar nga Dukagjini.
Mirë, ja devijim i dytë:
(Në fe, një profeci është një mesazh që i është komunikuar një personi nga një entitet i mbinatyrshëm.)
Para ca nete mora këtë profeci:
Do të ketë një mallkim mbi Kosovën derisa 423 femra viktima të luftës të kenë justifikimin dhe kompensimin e tyre të drejtë
Faleminderit per vëmendjen tuaj.